نقش ادبیات نوسازی در توفیق آن

نوسازی در ایران، مفهومی جدید است. قدیمی‌ترین اقدامات مدیریت شهری در این زمینه به تأسیس سازمان نوسازی در تهران در بیش از چهار دهه قبل باز می‌گردد که هدف از آن لوکس‌گرایی و مدرنیزاسیون شهر از طریق حذف زواید و ناهنجاری‌ها از چهرة شهر بود. کارنامة سازمان تا دهة 80 نیز حاکی از همین رویکرد است. سازمان عمران و بهسازی شهری، در دهة 70 از سوی دولت تأسیس شد تا به حکم قانون برنامۀ دوم توسعه، به نوسازی بافت‌های فرسوده شهرهای مختلف کشور، طی 10 سال اقدام کند! نخستین اقدامات علمی و حرفه‌ای در زمینه نوسازی بافت فرسوده شهری، مربوط به قراردادی است که جهاددانشگاهی دانشکده هنرهای زیبا در سال 1360 تحت عنوان "احیای بافت قدیم کرمان" با شهرداری کرمان منعقد کرد. به دلیل فقدان سابقة مداخله در بافت‌های تاریخی یا فرسوده، قرارداد همسان برای این هدف وجود نداشت. معاون وقت شهرسازی و معماری وزارت مسکن در ابلاغ استعلام استانداری کرمان برای تعیین تکلیف قرارداد پیشنهادی جهاد نوشته بود : "اقدام در حد بدنه کوچه‌های فرعی بلامانع است" و بیش از آن را به طرح جامع شهر واگذار کرده بود. همان طرحی که پل سواره‌روی پیشنهادی آن روی میدان تاریخی مشتاقیه و خیابان جدید به موازات محور اصلی شریعتی، اعتراض مسئولان وقت را نسبت به حفظ آثار تاریخی برانگیخته بود. این قرارداد در استان منعقد شد و اولین گام در راه نوسازی شهری در ایران برداشته شد. پس از آن مدیریت‌های مختلفی در وزارت مسکن ایجاد شد که نهایتاً به تشکیل شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری در سال 1376 منجر شد که کلیة فعالیت‌های نوسازی شهری را ذیل مدیریت واحد تعریف کرد. تشکیل شرکت‌های عمران و مسکن‌سازان ابتدا به صورت محدود در چند منطقه کشور و بعداً تکثیر آن در همه استان‌ها، پاسخی به چالش‌های اجرایی طرح‌های نوسازی مورد نظر شرکت بود. تعریف شاخص‌های فرسودگی، تعیین اسامی و عناوین مختلف برای انواع بافت‌های مشکل‌دار، تعیین 77 هزار هکتار محدوده فرسوده در شهرهای مختلف کشور، تهیه طرح‌های مختلف مداخله و نوسازی بافت‌های فرسوده از جمله اقداماتی بود که تا دورۀ اخیر در شرکت عمران و بهسازی دنبال شد. مدیریت فعلی شرکت عمران و بهسازی با آسیب‌شناسی روند نوسازی در ایران اقدامات مختلفی را برای اصلاح راهبردهای جاری پیش رو قرار داد که انجام پژوهش‌های کاربردی با همکاری متخصصان این حوزه در عناوین جاری و مبتلا به کشور از جمله آنهاست. ویژه‌نامه حاضر با موضوع "بررسی نقش ادبیات نوسازی در ایران" به واکاوی نسبت میان مفاهیم و اصطلاحات نوسازی با اقدامات پیش رو پرداخت که دستاوردهای جالبی را عرضه می‌کند